فرهنگ امروز به نقل از ایبنا
- روند داوری جایزه کتاب سال چگونه تغییر کرده است؟
تا پیش از سال ۱۳۹۹، داوری کتاب سال جمهوری اسلامی به‌صورت گروهی و با سرگروه‌هایی در بخش‌های مختلف انجام می‌شد. من هم به‌عنوان سرگروه در یک بخش و عضو گروه دیگر فعالیت داشتم. اما پس از تغییرات جدید، شکل داوری تثبیت شد و هر داور تنها روی چند عنوان مشخص کار می‌کند. این تغییر باعث شفاف‌تر شدن داوری شد و همچنان طبق روال گذشته ادامه دارد.
- کتاب‌ها چگونه برای داوری انتخاب می‌شوند؟
انتخاب کتاب‌ها معمولاً از طریق ارسال مستقیم ناشران، مترجمان یا فراخوانی که داده می‌شود، صورت می‌گیرد. اما بسیاری از ناشران به دلایل مختلف، ازجمله هزینه ارسال یا نداشتن اعتقاد به این رقابت، آثارشان را ارسال نمی‌کنند. همچنین برخی نویسندگان و مترجمان از این فراخوان مطلع نمی‌شوند. بنابراین، داوری تنها بر اساس کتاب‌هایی انجام می‌شود که به دبیرخانه ارسال شده‌اند، نه بر همه آثاری که در آن سال منتشر شده‌اند.
- در مرحله غربالگری اولیه چه معیارهایی بررسی می‌شود؟
در این مرحله، حدود ۱۲۰ اثر بررسی می‌شوند و برخی از آن‌ها به دلایل مختلف حذف می‌شوند. دلایلی مانند کیفیت پایین چاپ، مشکلات ساختاری کتاب، یا تکراری بودن ترجمه (مثلاً یک کتابی که ۵۰ سال پیش ترجمه شده و دوباره ترجمه شده است) از جمله عواملی هستند که باعث حذف برخی آثار در غربالگری اولیه می‌شوند. پس از این مرحله، حدود ۱۵ تا ۲۰ کتاب برای داوران ارسال می‌شود.
- معیارهای ارزیابی کتاب‌ها چیست؟
معیارهای ارزیابی شامل بخش‌های محتوایی، ویرایشی و ظاهری کتاب است. از نظر محتوایی، ضرورت ترجمه یا تألیف، همخوانی با ارزش‌های فعلی و دقت در معادل‌سازی ترجمه بررسی و در بخش ویرایشی، روانی متن، انسجام جمله‌بندی‌ها و صحت دستور زبان ارزیابی می‌شود. در بخش ظاهری نیز طراحی جلد، انتخاب فونت، صفحه‌آرایی و کیفیت صحافی مورد بررسی قرار می‌گیرد. امتیازدهی این معیارها بین ۱ تا ۵ یا ۷ است و درنهایت کتابی که بالای ۹۰ امتیاز کسب کند، به مراحل بالاتر راه می‌یابد.
- چرا برخی کتاب‌ها حتی با محتوای قوی، امتیاز لازم را کسب نمی‌کنند؟
گاهی اوقات یک کتاب از نظر محتوایی و نگارشی بسیار قوی است، اما به دلیل ضعف در چاپ، صحافی یا طراحی جلد امتیاز کافی را نمی‌گیرد. ازآنجا که این معیارها هم‌ارزش با محتوای اثر هستند، ممکن است یک کتاب به دلیل مشکلات ظاهری، امتیاز لازم را کسب نکند. همچنین شرایط اقتصادی ناشر نیز بر کیفیت نهایی کتاب تأثیرگذار است.
- سلیقه داوران چه نقشی در انتخاب آثار دارد؟
هر داور ممکن است سلیقه خاصی در انتخاب آثار داشته باشد، اما تلاش می‌کنیم که این سلیقه در روند داوری تأثیر زیادی نداشته باشد. به‌عنوان مثال، اگر من احساس کنم که با یک اثر ارتباط برقرار نمی‌کنم یا آن را در حوزه تخصصی خودم نمی‌دانم، از قضاوت درباره آن خودداری کرده و درخواست می‌کنم که به داور دیگری ارجاع داده شود.
- آیا در میان داوران اختلاف‌نظر وجود دارد؟
بله، گاهی بین داوران اختلاف‌نظر پیش می‌آید. ممکن است یک داور امتیاز بالایی به اثری بدهد، درحالی‌که داور دیگر همان اثر را چندان قوی نداند. در چنین مواردی، نظرات داوران بررسی شده و امتیازات نهایی بر اساس میانگین نظرات آن‌ها تعیین می‌شود. در برخی مواقع نیز آثار به داوران بیشتری سپرده می‌شود تا نتیجه‌ای منصفانه‌تر حاصل شود.
- آیا پیش آمده که به دلیل آشنایی با نویسنده یا مترجم، از داوری یک اثر کناره‌گیری کنید؟
بله، پیش آمده که کتابی متعلق به دوستی یا آشنایی بوده و برای حفظ بی‌طرفی ترجیح داده‌ام که وارد قضاوت نشوم. در چنین مواردی، درخواست کرده‌ام که داوری آن اثر به فرد دیگری سپرده شود. همچنین اگر کتابی از زبانی ترجمه شده باشد که در آن تخصص ندارم، پیشنهاد داده‌ام که به داوری سپرده شود که به آن زبان مسلط است. این اصول را برای جلوگیری از هرگونه شبهه در داوری رعایت می‌کنم.
- آیا هویت نویسندگان در فرآیند داوری پنهان می‌ماند؟
جواب: معمولاً بله. همان‌طور که در داوری مقالات پژوهشی، داوران و نویسندگان از هویت یکدیگر بی‌اطلاع هستند، در داوری نمایشنامه‌ها هم من از دبیرخانه درخواست کردم که اسامی نویسندگان را حذف کنند. این کار باعث می‌شود که متن بدون هیچ پیش‌زمینه‌ای ارزیابی شود و نام نویسنده تأثیری بر قضاوت نداشته باشد.
- آیا تا به حال پیش آمده که همه داوران یک اثر را انتخاب کنند؟
بله، اتفاق افتاده که ۵ داور به‌طور هم‌زمان یک متن را انتخاب کرده‌اند، بدون اینکه بدانند نویسنده آن کیست. این نشان می‌دهد که وقتی یک اثر قوی باشد، نظر همه را جلب می‌کند. البته این موارد استثنا هستند، چون معمولاً سلیقه‌ها و معیارهای داوران متفاوت است.
- چه عواملی باعث تفاوت در نظرات داوران می‌شود؟
برخی داوران بیشتر به فرم و ساختار اثر توجه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر بر تعهد اجتماعی یا موضوعات روز جامعه تمرکز دارند. مثلاً ممکن است در دوره‌ای گفتمان آزادی‌های زنان پررنگ باشد و بر داوری‌ها تأثیر بگذارد. این تنوع نگاه طبیعی است و نمی‌توان فرمولی ارائه داد که همه داوران به یک نتیجه برسند.
- آیا داوری نمایشنامه را می‌توان به داوری فوتبال تشبیه کرد؟
بله، همان‌طور که در فوتبال دروازه‌بان، مدافع یا مهاجم ممکن است اشتباه کند، داوران هم در قضاوت‌هایشان دچار خطا می‌شوند. اما همین خطاها و تفاوت دیدگاه‌هاست که داوری را جذاب می‌کند. اگر داوری کاملاً مکانیکی و بی‌نقص باشد، دیگر هیجان و بحثی وجود نخواهد داشت.
- آیا همیشه انتخاب اول شما با انتخاب دیگر داوران یکسان است؟
خیر، بارها پیش آمده که اثری که انتخاب اول من بوده، انتخاب اول داور دیگری نبوده و برعکس. این تفاوت نظر بیشتر در آثار تألیفی دیده می‌شود، چون در آثار ترجمه، معیارهای ارزیابی مشخص‌تر است. در جلسات داوری، هر داور باید دلایل انتخابش را توضیح دهد و گاهی هم پیش می‌آید که نظرش را تغییر دهد.
- آیا جلسات داوری همیشه آرام و منطقی پیش می‌رود؟
نه لزوماً! گاهی اوقات بحث‌ها در جلسات داوری داغ می‌شود و حتی صداها بالا می‌رود. اما این بخشی از فرآیند طبیعی داوری است. هر داور تلاش می‌کند از انتخابش دفاع کند، ولی در نهایت، اگر دلایل قانع‌کننده‌ای بشنود، ممکن است نظرش را تغییر دهد. مهم‌ترین اصل در این جلسات، حفظ احترام و امانت‌داری در قضاوت آثار است.
- آیا معتقدید داوری کتاب سال باید در طول سال انجام شود؟
بله، من فکر می‌کنم داوری نباید محدود به چند ماه آخر سال باشد. بهتر است از ابتدای سال روند داوری آغاز شود و کتاب‌های برتر ماه و فصل مشخص شوند. این روش شبیه به مسابقات حذفی است، جایی که آثار قوی‌تر مرحله‌به‌مرحله بالا می‌آیند. این مدل باعث می‌شود کتاب‌هایی که در اوایل سال منتشر شده‌اند، فرصت دیده شدن بیشتری داشته باشند و در رقابت با آثار جدیدتر نادیده گرفته نشوند.
- آیا فضای ترجمه نمایشنامه در ایران را امیدوارکننده می‌بینید؟
راستش، با وجود علاقه‌ای که به فرهنگ این کشور دارم، می‌بینم که سرانه مطالعه در این حوزه بسیار پایین است. من بیشتر بعدازظهرها را در کتاب‌فروشی‌ها می‌گذرانم و می‌بینم که کتاب‌ها خوانده نمی‌شوند. حتی وقتی کتاب‌ها را به دانشکده‌ها اهدا می‌کنیم، می‌بینیم که دست‌نخورده باقی مانده‌اند. متأسفانه، خیلی‌ها علاقه‌ای به شناخت میراث ادبی ندارند و بیشتر می‌خواهند از صفر شروع کنند، بدون اینکه بدانند بزرگان این حوزه چه کسانی بوده‌اند و چه کارهایی انجام داده‌اند.
- روند ارسال آثار به جشنواره‌های نمایشنامه‌نویسی را چگونه می‌بینید؟
مشکل اینجاست که خیلی از شرکت‌کنندگان به‌محض انتشار فراخوان، بدون در نظر گرفتن کیفیت، یک اثر آماده را ارسال می‌کنند. این باعث می‌شود که آثار ضعیف و ناپخته وارد رقابت شوند. من فکر می‌کنم جشنواره‌ها باید رویکرد موضوع‌محور داشته باشند، یعنی هر سال یک محور مشخص، مثل محیط‌زیست یا ایثار اجتماعی، تعریف کنند تا نویسندگان برای آن موضوع تحقیق و کار کنند. این روش کمک می‌کند که آثار هدفمندتر و باکیفیت‌تری تولید شود.
- آیا کیفیت آثار ارسالی به جشنواره‌ها همیشه در سطح استاندارد است؟
متأسفانه؛ نه. من بارها دیده‌ام که آثاری ۳ تا ۵ صفحه‌ای به جشنواره فجر ارسال می‌شوند که حتی ارزش خواندن ندارند. وقتی متن از ابتدایی‌ترین اصول ویرایشی، مثل غلط‌های تایپی و املایی، برخوردار نیست؛ چطور می‌توان آن را به‌عنوان یک نمایشنامه جدی گرفت؟ وقت همه ارزشمند است و نباید آن را برای آثاری که حتی نویسنده برای ویرایش آن‌ها وقت نگذاشته، هدر داد.
نظر شما